Doanh nghiệp tìm kiếm giải pháp TKNL hiệu quả
Hiện Việt Nam là nước sử dụng năng lượng thứ 3 ở châu Á, chỉ đứng sau Trung Quốc và Ấn Độ. Ngành điện của nước ta mỗi năm phải tăng trưởng gấp đôi so với GDP, trong khi bình quân trên thế giới, để tăng 1% GDP cũng chỉ tăng 1,2 - 1,5% năng lượng.
Sử dụng năng lượng không hiệu quả có nhiều nguyên nhân như trình độ quản lý chưa tốt; Sự phối hợp giữa các khâu trong quy trình sản xuất chưa tối ưu; Công nghệ thiết bị chưa đạt hiệu quả năng lượng cao; Doanh nghiệp chưa quan tâm nhiều đến việc sử dụng năng lượng hiệu quả do mới chỉ quan tâm nhiều đến sản lượng hoặc tâm lý sợ thay đổi hệ thống máy móc hiện hành… Nếu như doanh nghiệp có quan tâm thì cũng khó triển khai các dự án TKNL, nguyên nhân chính là do thiếu kinh nghiệm về triển khai các dự án TKNL, thiếu sự kiên nhẫn trong triển khai loại dự án cần nhiều thời gian, nhiều vốn mới mang lại hiệu quả này.
Trước những khó khăn và rào cản đó, các công ty dịch vụ năng lượng đã ra đời. Mục đích chính của loại hình công ty này là thực hiện một phần trong chuỗi dự án TKNL như kiểm toán năng lượng, đào tạo… Một số công ty khác thì thực hiện quản lý và phối hợp tất cả các giai đoạn của một dự án liên quan tới năng lượng như: kiểm toán năng lượng; Tư vấn, thiết kế, bố trí mặt bằng nhà xưởng, thiết bị máy móc để tối ưu việc sử dụng hiệu quả năng lượng; Đào tạo về quản lý, vận hành, bảo trì… Loại hình này được gọi tắt là ESCO.
Ông Huỳnh Kim Tước – Giám đốc Trung tâm TKNL TP. Hồ Chí Minh cho biết: “Để thúc đẩy hình thành và phát triển hệ thống thị trường TKNL với sự tham gia rộng rãi của các nhà đầu tư, doanh nghiệp, nhà tư vấn, nhà sản xuất dưới nhiều góc độ (đào tạo, tư vấn, tài chính, công nghệ, luật, môi trường), việc hình thành các công ty dịch vụ năng lượng là một giải pháp phù hợp với điều kiện Việt Nam. Trung Quốc hiện có 600 công ty kiểu này, liên kết ba nhà: tài chính - tư vấn, công nghệ và kinh doanh, theo hình thức bỏ tiền đầu tư giải pháp TKNL trước cho doanh nghiệp và nhận lại tiền từ kết quả TKNL đạt được”.
Hoạt động phổ biến và làm nên sự khác biệt của ESCO so với các tổ chức khác là do ESCO cung cấp các Hợp đồng hiệu suất năng lượng-Energy Performance Contracts (gọi tắt là EPC). Hợp đồng EPC là một dạng đầu tư chia sẻ TKNL do ESCO cung cấp cho khách hàng. ESCO sẽ ứng vốn đầu tư trước cho nhà máy toàn bộ chi phí dự án và sẽ thu hồi vốn và lợi nhuận dựa trên việc chia sẻ khoản TKNL của công ty do dự án mang lại trong thời gian nhất định và số tiền nhất định do hai bên thỏa thuận trước. Toàn bộ số tiền TKNL sau thời gian chia sẻ thỏa thuận trong hợp đồng sẽ thuộc về phía khách hàng.
Một trong những dự án có sự tham gia hiệu quả của đội ngũ doanh nghiệp này là Dự án sử dụng năng lượng hiệu quả trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ (PECSME). Đánh giá về đội ngũ này, ông Nguyễn Bá Vinh - Quản đốc Dự án cho biết: "Dự án đã thu hút được một số các doanh nghiệp dịch vụ TKNL tham gia. Họ đi đến các địa phương để hỗ trợ DN chuyển giao công nghệ, chia sẻ những kiến thức quản lý năng lượng. Cho nên khác với một số dự án là chỉ dừng lại ở kiểm toán năng lượng, dự án PECSME đã thực sự xây dựng được một hệ thống quản lý và TKNL bài bản cho các doanh nghiệp. Xây dựng và đưa đội ngũ này vào hoạt động tôi nghĩ là một thành công của dự án".
Doanh nghiệp có nhiều thành công trong các giải pháp dịch vụ TKNL hiện nay là Công ty Dịch vụ năng lượng Hatech. Nhận định về thị trường Việt Nam, ông Vũ Xuân Hoàng - Phó Giám đốc Công ty cho biết: "Thị trường tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả của Việt Nam hiện vô cùng rộng lớn và tiềm năng TKNL tại các doanh nghiệp còn rất nhiều".
Một trong những công ty đầu tiên nhận được sự tư vấn của Hatech cho các giải pháp TKNL là Công ty CP Lương thực thực phẩm COLUSA - MILIKET. Trước đây, hiện trạng nhà máy là không có hệ thống kiểm soát; Nhiệt độ nước cấp nồi hơi thấp; Không có hệ thống thu hồi hơi flash; Sử dụng bẫy hơi công nghệ cũ; Ôxi dư trong khói thải nồi hơi cao gây tổn thất nhiều năng lượng qua khói lò… Sau khi thực hiện hợp đồng EPC với Công ty Hatech, Công ty COLUSA – MILIKET đã tiến hành các giải pháp kỹ thuật như lắp đặt lại hệ thống kiểm soát; Bảo ôn đường ống thu hồi nước ngưng; Lắp đặt biến tần cho quạt hút và quạt thổi của nồi hơi… Với số tiền chi phí cho những giải pháp này là 328 triệu đồng, sau 4 tháng, dự án hoàn thiện. Số tiền tiết kiệm được hàng tháng là 130 triệu đồng. Đặc biệt, từ đầu dự án, công ty không phải trả chi phí mà chỉ khi dự án kết thúc, công ty thu hồi được số vốn ban đầu mới phải hoàn trả tiền vốn và trả tiền dịch vụ cho công ty Hatech.
Với một thị trường rộng lớn và nhiều tiềm năng, Việt Nam hứa hẹn là một mảnh đất màu mỡ cho các dịch vụ TKNL. Tuy nhiên, theo ông Hoàng, khi tiếp thị và giới thiệu chương trình hỗ trợ và chia sẻ giải pháp tiết kiệm năng lượng, vấn đề đầu tiên doanh nghiệp quan tâm là suất đầu tư thiết bị tốn kém bao nhiêu rất ít doanh nghiệp quan tâm đến hiệu quả sử dụng năng lượng khi vận hành máy móc.
Khâu khó khăn nhất của toàn bộ quy trình thực hiện dự án TKNL chính là tiếp cận được với doanh nghiệp. “Cứ 10 nhà máy thì chỉ 5 nơi có những giải pháp khả thi để làm. Trong 5 nơi này chỉ có một chủ nhà máy chấp nhận thực hiện dự án. Trong 100 doanh nghiệp tiếp cận thì chỉ thực hiện thành công 10 dự án TKNL. Chưa kể đến việc doanh nghiệp mới chỉ quan tâm đến công việc kinh doanh và còn e ngại với loại hình dịch vụ mới mẻ này, đặc biệt là loại hình EPC nên phải mất rất nhiều thời gian để thuyết phục” - ông Hoàng cho biết.
Bên cạnh đó, vấn đề vốn của các doanh nghiệp này cũng còn nhiều khó khăn. Bởi hoàn thành được một dự án TKNL cần một số vốn khá lớn. Tuy nhiên, cơ chế hiện nay của các ngân hàng vẫn chưa tạo điều kiện cho loại hình doanh nghiệp này vay tiền. “Thời gian tới, cần thiết phải có cơ chế vốn cho loại hình doanh nghiệp đặc biệt này” ông Vinh nói.
Dù còn nhiều khó khăn ở khâu tiếp cận và tư vấn việc TKNL cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, tuy nhiên, các chuyên gia trong lĩnh vực này đánh giá, thị trường đang dần khởi sắc. Phía Bắc có Hà Nội còn phía Nam có TP HCM và khu vực miền Tây Nam bộ sẽ là thị trường TKNL có diễn biến sôi động nhất trong vài năm tới.
Hiện Việt Nam là nước sử dụng năng lượng thứ 3 ở châu Á, chỉ đứng sau Trung Quốc và Ấn Độ. Ngành điện của nước ta mỗi năm phải tăng trưởng gấp đôi so với GDP, trong khi bình quân trên thế giới, để tăng 1% GDP cũng chỉ tăng 1,2 - 1,5% năng lượng.
Sử dụng năng lượng không hiệu quả có nhiều nguyên nhân như trình độ quản lý chưa tốt; Sự phối hợp giữa các khâu trong quy trình sản xuất chưa tối ưu; Công nghệ thiết bị chưa đạt hiệu quả năng lượng cao; Doanh nghiệp chưa quan tâm nhiều đến việc sử dụng năng lượng hiệu quả do mới chỉ quan tâm nhiều đến sản lượng hoặc tâm lý sợ thay đổi hệ thống máy móc hiện hành… Nếu như doanh nghiệp có quan tâm thì cũng khó triển khai các dự án TKNL, nguyên nhân chính là do thiếu kinh nghiệm về triển khai các dự án TKNL, thiếu sự kiên nhẫn trong triển khai loại dự án cần nhiều thời gian, nhiều vốn mới mang lại hiệu quả này.
Trước những khó khăn và rào cản đó, các công ty dịch vụ năng lượng đã ra đời. Mục đích chính của loại hình công ty này là thực hiện một phần trong chuỗi dự án TKNL như kiểm toán năng lượng, đào tạo… Một số công ty khác thì thực hiện quản lý và phối hợp tất cả các giai đoạn của một dự án liên quan tới năng lượng như: kiểm toán năng lượng; Tư vấn, thiết kế, bố trí mặt bằng nhà xưởng, thiết bị máy móc để tối ưu việc sử dụng hiệu quả năng lượng; Đào tạo về quản lý, vận hành, bảo trì… Loại hình này được gọi tắt là ESCO.
Ông Huỳnh Kim Tước – Giám đốc Trung tâm TKNL TP. Hồ Chí Minh cho biết: “Để thúc đẩy hình thành và phát triển hệ thống thị trường TKNL với sự tham gia rộng rãi của các nhà đầu tư, doanh nghiệp, nhà tư vấn, nhà sản xuất dưới nhiều góc độ (đào tạo, tư vấn, tài chính, công nghệ, luật, môi trường), việc hình thành các công ty dịch vụ năng lượng là một giải pháp phù hợp với điều kiện Việt Nam. Trung Quốc hiện có 600 công ty kiểu này, liên kết ba nhà: tài chính - tư vấn, công nghệ và kinh doanh, theo hình thức bỏ tiền đầu tư giải pháp TKNL trước cho doanh nghiệp và nhận lại tiền từ kết quả TKNL đạt được”.
Hoạt động phổ biến và làm nên sự khác biệt của ESCO so với các tổ chức khác là do ESCO cung cấp các Hợp đồng hiệu suất năng lượng-Energy Performance Contracts (gọi tắt là EPC). Hợp đồng EPC là một dạng đầu tư chia sẻ TKNL do ESCO cung cấp cho khách hàng. ESCO sẽ ứng vốn đầu tư trước cho nhà máy toàn bộ chi phí dự án và sẽ thu hồi vốn và lợi nhuận dựa trên việc chia sẻ khoản TKNL của công ty do dự án mang lại trong thời gian nhất định và số tiền nhất định do hai bên thỏa thuận trước. Toàn bộ số tiền TKNL sau thời gian chia sẻ thỏa thuận trong hợp đồng sẽ thuộc về phía khách hàng.
Một trong những dự án có sự tham gia hiệu quả của đội ngũ doanh nghiệp này là Dự án sử dụng năng lượng hiệu quả trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ (PECSME). Đánh giá về đội ngũ này, ông Nguyễn Bá Vinh - Quản đốc Dự án cho biết: "Dự án đã thu hút được một số các doanh nghiệp dịch vụ TKNL tham gia. Họ đi đến các địa phương để hỗ trợ DN chuyển giao công nghệ, chia sẻ những kiến thức quản lý năng lượng. Cho nên khác với một số dự án là chỉ dừng lại ở kiểm toán năng lượng, dự án PECSME đã thực sự xây dựng được một hệ thống quản lý và TKNL bài bản cho các doanh nghiệp. Xây dựng và đưa đội ngũ này vào hoạt động tôi nghĩ là một thành công của dự án".
Doanh nghiệp có nhiều thành công trong các giải pháp dịch vụ TKNL hiện nay là Công ty Dịch vụ năng lượng Hatech. Nhận định về thị trường Việt Nam, ông Vũ Xuân Hoàng - Phó Giám đốc Công ty cho biết: "Thị trường tiết kiệm và sử dụng năng lượng hiệu quả của Việt Nam hiện vô cùng rộng lớn và tiềm năng TKNL tại các doanh nghiệp còn rất nhiều".
Một trong những công ty đầu tiên nhận được sự tư vấn của Hatech cho các giải pháp TKNL là Công ty CP Lương thực thực phẩm COLUSA - MILIKET. Trước đây, hiện trạng nhà máy là không có hệ thống kiểm soát; Nhiệt độ nước cấp nồi hơi thấp; Không có hệ thống thu hồi hơi flash; Sử dụng bẫy hơi công nghệ cũ; Ôxi dư trong khói thải nồi hơi cao gây tổn thất nhiều năng lượng qua khói lò… Sau khi thực hiện hợp đồng EPC với Công ty Hatech, Công ty COLUSA – MILIKET đã tiến hành các giải pháp kỹ thuật như lắp đặt lại hệ thống kiểm soát; Bảo ôn đường ống thu hồi nước ngưng; Lắp đặt biến tần cho quạt hút và quạt thổi của nồi hơi… Với số tiền chi phí cho những giải pháp này là 328 triệu đồng, sau 4 tháng, dự án hoàn thiện. Số tiền tiết kiệm được hàng tháng là 130 triệu đồng. Đặc biệt, từ đầu dự án, công ty không phải trả chi phí mà chỉ khi dự án kết thúc, công ty thu hồi được số vốn ban đầu mới phải hoàn trả tiền vốn và trả tiền dịch vụ cho công ty Hatech.
Với một thị trường rộng lớn và nhiều tiềm năng, Việt Nam hứa hẹn là một mảnh đất màu mỡ cho các dịch vụ TKNL. Tuy nhiên, theo ông Hoàng, khi tiếp thị và giới thiệu chương trình hỗ trợ và chia sẻ giải pháp tiết kiệm năng lượng, vấn đề đầu tiên doanh nghiệp quan tâm là suất đầu tư thiết bị tốn kém bao nhiêu rất ít doanh nghiệp quan tâm đến hiệu quả sử dụng năng lượng khi vận hành máy móc.
Khâu khó khăn nhất của toàn bộ quy trình thực hiện dự án TKNL chính là tiếp cận được với doanh nghiệp. “Cứ 10 nhà máy thì chỉ 5 nơi có những giải pháp khả thi để làm. Trong 5 nơi này chỉ có một chủ nhà máy chấp nhận thực hiện dự án. Trong 100 doanh nghiệp tiếp cận thì chỉ thực hiện thành công 10 dự án TKNL. Chưa kể đến việc doanh nghiệp mới chỉ quan tâm đến công việc kinh doanh và còn e ngại với loại hình dịch vụ mới mẻ này, đặc biệt là loại hình EPC nên phải mất rất nhiều thời gian để thuyết phục” - ông Hoàng cho biết.
Bên cạnh đó, vấn đề vốn của các doanh nghiệp này cũng còn nhiều khó khăn. Bởi hoàn thành được một dự án TKNL cần một số vốn khá lớn. Tuy nhiên, cơ chế hiện nay của các ngân hàng vẫn chưa tạo điều kiện cho loại hình doanh nghiệp này vay tiền. “Thời gian tới, cần thiết phải có cơ chế vốn cho loại hình doanh nghiệp đặc biệt này” ông Vinh nói.
Dù còn nhiều khó khăn ở khâu tiếp cận và tư vấn việc TKNL cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, tuy nhiên, các chuyên gia trong lĩnh vực này đánh giá, thị trường đang dần khởi sắc. Phía Bắc có Hà Nội còn phía Nam có TP HCM và khu vực miền Tây Nam bộ sẽ là thị trường TKNL có diễn biến sôi động nhất trong vài năm tới.
